Pierwsi mieszkańcy skorzystali z żółtych rowerów w niedzielę. Metrorower to dzieło Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii i firmy Nextbike. Na ulicach pojawiło się 1860 rowerów i 276 stacji, a więc więcej niż pierwotnie planowano.

Pierwotnie w I fazie miało być dostępnych 1260 rowerów w siedmiu miastach, ale część prac wdrożeniowych udało się przyspieszyć. Nowy system jest już dostępny dla mieszkańców ośmiu miast: Katowic, Sosnowca, Tychów, Gliwic, Zabrza, Chorzowa, Siemianowic Śląskich i Czeladzi. Docelowo system obejmie 7 tysięcy jednośladów i 924 stacje w 31 gminach.

– Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia jest największą metropolią w tej części Europy. Jesteśmy swego rodzaju miastem miast, które z jednej strony pozwala miastom oraz gminom zachowywać swoją tożsamość, a z drugiej strony budować efekty synergii tam, gdzie granice wydają się zbędne. Założenia te idealnie realizuje Metrorower – mówi Kazimierz Karolczak – przewodniczący zarządu GZM.

– Uruchomienie największego w Polsce systemu rowerów miejskich to dla nas kamień milowy. Uzupełnia on istniejący system Transport GZM. Realizując między innymi ideę „ostatniej mili”. Inwestycja nie tylko umożliwi mieszkańcom wygodniejsze poruszanie się po mieście, ale także wpłynie pozytywnie na rozwój lokalnej gospodarki i turystyki. Wierze, że Metrorower ze swoją skalą i innowacjami będzie inspiracją dla innych miast w Polsce i Europie – dodaje Karolczak.

Na użytkowników Metroroweru czekają rowery IV generacji wyposażone w nadajnik GPS. Oznacza to, że nie będzie potrzeby przypinania ich do stojaków, a system pozwoli na swobodne przemieszczanie się pomiędzy gminami i pozostawienie roweru w innej miejscowości.

Przyspieszamy

Wg pierwotnych planów, w II fazie liczba rowerów miała wzrosnąć do niemal 4800, a w III do docelowych 7000. Choć plany zakładały dłuższy czas oczekiwania na kolejne fazy, wszystko wydarzy się szybciej niż planowano. 23 lutego Zgromadzenie GZM przyjęło uchwałę, która umożliwi przyspieszenie realizacji II i III fazy Metroroweru na przełom lipca i sierpnia tego roku.

– Dzięki perfekcji operacyjnej zespołów technicznych Nextbike, już latem tego roku uruchomimy w pełni funkcjonalny system Metroroweru z 7000 rowerami, przyspieszając realizację o ponad 12 miesięcy w stosunku do pierwotnej umowy z GZM. Taki system ma realną szansę, aby w ciągu roku wygenerować nawet kilkanaście milionów wypożyczeń, stając się potężną siłą w transformacji polskiej mobilności miejskiej. Weźmy przykład Warszawy, która dysponując 3000 rowerami na 1,76 miliona mieszkańców w sezonie 2023 zanotowała około 5 milionów wypożyczeń. GZM licząca ponad 2 mln mieszkańców jawi się jako miejsce o znacznie większym potencjale. Jestem głęboko przekonany, że efektywna realizacja tego projektu przyniesie liczne korzyści mieszkańcom całej metropolii GZM, stając się kluczowym elementem w poprawie jakości życia i mobilności w tym regionie – komentuje Tomasz Wojtkiewicz, CEO Nextbike Polska.

Dla pasażerów Transport GZM godzina gratis

Metrorower jako element Transportu GZM pojawił się w już w taryfie, co jest jedynym tego typu rozwiązaniem w Polsce. Każdy pasażer posiadający bilet średniookresowy lub długookresowy, od 24-godzinnych do 180-dniowych oraz posiadacz potwierdzonego w systemie Transport GZM prawa do bezpłatnych przejazdów, będzie mógł bezpłatnie korzystać z Metroroweru przez 60 minut dziennie.

Za pół godziny jazdy pozostali użytkownicy zapłacą 1 zł, a za godzinę 2,50. Wraz z dłuższym czasem stawka będzie wzrastać. Będzie można również wykupić abonamenty roczne, półroczne i miesięczne. Rowery będzie można wypożyczyć z poziomu dedykowanej aplikacji Metrorower, stworzonej przez Nextbike. Można w niej nie tylko łatwo zlokalizować najbliższą stację czy rower, ale również sprawdzić liczbę spalonych kalorii czy zmniejszony ślad węglowy. W przyszłości rowery będą również dostępne w aplikacji Transport GZM.

Mapę, szczegółowy instruktaż oraz cennik można znaleźć na stronie Metroroweru: www.metrorower.transportgzm.pl

W stronę transportu przyszłości

Realizowane przez GZM inwestycje w transport rowerowy, a także transport kolejowy i komunikację miejską, wpisują się w cele planu zrównoważonej mobilności miejskiej, który jest strategicznym dokumentem transportowym w GZM. Plan zakłada realizację działań, które zachęcą mieszkańców do przesiadki z samochodów na bardziej zrównoważone formy transportu. Efektem ma być zmniejszenie ruchu samochodowego w miastach i gminach GZM oraz poprawa jakości życia mieszkańców. Działania integrujące różne formy transportu w GZM wpisują się ponadto w zyskującą na popularności koncepcję mobilności jako usługi (MaaS). Takie podejście do transportu publicznego wdraża się już w Azji, ale i bliżej nas w Szwecji, Holandii czy Belgii. Najnowsze badania firmy Juniper dotyczące mobilności przewidują, że liczba użytkowników zintegrowanych usług typu MaaS wzrośnie o 326% do 2028 roku.

GZM

41 miast i gmin o łącznej powierzchni 2,5 tys. km kw., w których mieszka 2,1 mln mieszkańców, działa 270 tys. firm i przedsiębiorstw, wytwarzających ok. 8 proc. PKB naszego kraju. To Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia – pierwsza metropolia w Polsce. Realizację ustawowych zadań rozpoczęła 1 stycznia 2018 roku. Siedzibą władz Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii są Katowice. Metropolia jest ośrodkiem gospodarczym, będąc centrum handlowo-usługowym ze znacznym udziałem działalności produkcyjnej. Jest również ośrodkiem koncentracji specjalistycznych usług medycznych, funkcji akademickiej, kulturalnej, religijnej oraz sportowej.

Nextbike

Nextbike Polska jest liderem w dostarczaniu i prowadzeniu samoobsługowych wypożyczalni rowerów miejskich. Działa w Polsce od 2011 r. Oferuje kompleksowe rozwiązania uzupełnienia tradycyjnych środków komunikacji publicznej na pierwszych i ostatnich kilometrach podróży. Nextbike Polska współpracuje z samorządami i partnerami biznesowymi tworząc i rozbudowując największe i najpopularniejsze systemy rowerowe w Polsce. Do rowerów Nextbike w kilkudziesięciu miastach w Polsce dostęp ma już ponad 8 milionów osób. Rowery Nextbike można wypożyczać 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Pierwszy system spółka uruchomiła we Wrocławiu. Nextbike obsługuje blisko 40 systemów w całym kraju. Nextbike Polska SA od sierpnia 2017 roku jest spółką notowaną na rynku NewConnect na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW).

Przydatne linki: METROROWER

W niedzielę 25 lutego br. na ulicach Siemianowic Śląskich zadebiutuje Metrorower. To największy system roweru miejskiego w Polsce i jeden z największych w Europie, który w sumie obejmie 7000 rowerów i umożliwi swobodne podróżowanie po 31 gminach Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

System będzie wdrażany etapami. W pierwszej fazie zostanie uruchomiony w ośmiu miastach GZM, w których do tej pory działały podobne systemy rowerów miejskich. W tym gronie znalazły się Siemianowice Śląskie oraz Chorzów, Czeladź, Gliwice, Katowice, Sosnowiec, Tychy i Zabrze.
Początkowo siemianowiccy miłośnicy jednośladów wypożyczą 80 rowerów rozmieszczonych na 8 stacjach. Docelowo w naszym mieście udostępnionych zostanie 271 rowerów na 28 stacjach. Metrorower będzie działał przez cały rok, również zimą.
W pierwszej fazie uruchamiania systemu, w Siemianowicach Śląskich rowery będą dostępne na następujących stacjach:
1. Plac 11 listopada,
2. ul. Jagiełły,
3. ul. Wróbla i Tuwim,
4. Centrum I (ul. Jana Pawła II),
5. ul. Wyzwolenia
6. Pl. Alfreda,
7. Park Pszczelnik,
8. Bańgów (M. Skłodowskiej-Curie).

W ramach systemu Rower Metropolitalny wypożyczymy charakterystyczne żółto-czarne rowery IV generacji, wyposażone w nadajnik GPS, które nie wymagają odręcznego przypinania ich do stojaka, a wyłącznie pozostawienia w obrębie stacji. Skorzystanie z Metroroweru będzie możliwe za pomocą aplikacji Nextbike oraz Metrorower, a w przyszłości aplikacji Transport GZM. Posiadacze biletów okresowych, w systemie Transport GZM, będą mogli korzystać z Metroroweru bezpłatnie do 60 minut dziennie.
Aby rozpocząć użytkowanie roweru należy zarejestrować się w systemie (poprzez aplikację lub stronę internetową www.metrorower.transportgzm.pl) i dokonać opłaty inicjalnej wynoszącej 10 zł. Pierwsze 30 minut korzystania z roweru wyniesie 1 zł w cenniku standardowym. W abonamencie użytkownicy otrzymają 60 minut darmowych dziennie. (Szczegółowe informacje oraz cennik dostępne są na ww. stronie operatora).
Jeszcze w tym roku, w drugiej fazie, rowery pojawią się: w Bytomiu, Rudzie Śląskiej, Dąbrowie Górniczej, Mysłowicach, Piekarach Śląskich i Świętochłowicach. Trzecia i ostatnia faza wdrażania systemu przewiduje pojawienie się Metroroweru w Będzinie, Bieruniu, Chełmie Śląskim, Gierałtowicach, Knurowie, Łaziskach Górnych, Mikołowie, Pyskowicach, Radzionkowie, Rudzińcu, Siewierzu, Sławkowie, Świerklańcu, Tarnowskich Górach, Wojkowicach, Wyrach i Zbrosławicach.

Jeśli zobaczysz w swojej okolicy budowę czegoś co przypomina tablicę informacyjną, ale jest większe i bardziej nowoczesne to znak, że zagości tam niedługo Metrorower.

Mieszkańcy Katowic, Sosnowca, Tychów, Gliwic, Zabrza, Chorzowa, Siemianowic Śląskich i Czeladzi mogą zobaczyć już na ulicach, wzbudzające spore zainteresowanie, nowe stacje z charakterystycznym czarno-żółtym oznakowaniem Metroroweru Transport GZM. Stacje to miejsca w których będzie można wypożyczyć i zwrócić rowery. W najbliższych dniach na stacjach rowerowych zaczną się montaże okazałych „totemów”, które wyróżnią część stacji Metroroweru. Na totemie użytkownicy systemu znajdą najważniejsze informacje o funkcjonowaniu systemu, cennik i regulaminy.

– GZM powstała 7 lat temu. Została powołana, aby integrować to, co nie ma granic i nie ingerować w to, co powinno pozostać lokalne, co ma swoją unikalną tożsamość. Powstała w regionie, w którym innowacje zawsze ułatwiały ludziom życie. Rozwiązania te nie zawsze są łatwe do wdrożenia, ale warto i chcemy to robić. Taki właśnie jest Metrorower – w pełni zintegrowany system, największy i najnowocześniejszy w Polsce, a w nim rowery IV generacji, wyposażone w nadajnik GPS, przez co lokalizacja i wypożyczanie będą o wiele łatwiejsze. To najnowszy model SmartBike 2.0, lżejszy, bardziej zwinny, dynamiczny i wygodny niż dotychczasowe rowery – mówi Kazimierz Karolczak, Przewodniczący Zarządu GZM.

Montowane przez nas nowe stacje Metroroweru, z charakterystycznym czarno-żółtym totemem, będą stanowić nie tylko miejsca wypożyczeń i zwrotów, ale także punkty, które w wizualny sposób będą wyróżnikiem GZM. Rower miejski w ciągu ostatniej dekady stał się istotnym element transportu miejskiego, który jest wpisany w tkankę miasta. Przestrzeń publiczna świadczy zaś o indywidualności miasta i staje się kryterium lokalnej tożsamości. W Nextbike zawsze kładziemy nacisk na szacunek wobec lokalnej przestrzeni miejskiej, nie zawłaszczając jej, lecz służąc lokalnej społeczności. Chcemy być integralną częścią miejskiego krajobrazu, przyczyniając się do jego poprawy i umożliwiając ludziom wygodne i zrównoważone podróże – dodaje Tomasz Wojtkiewicz, CEO firmy Nextbike, operatora największych w Polsce systemów rowerów miejskich, w tym Metroroweru.

25 lutego rusza Metrorower – największy w Polsce i jeden z największych w Europie systemów roweru miejskiego. System docelowo składał się będzie z 7000 rowerów i pozwoli na podróżowanie po 31 gminach Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Zgodnie z planem, 25 lutego system ruszy w 8 miastach. Metrorowerem będzie można poruszać się po wszystkich miastach GZM nie zważając na granice między miastami i gminami, system zastąpi wszystkie znane mieszkańcom systemy rowerów miejskich i zapewni możliwość swobodnych podróży, bez obaw o to czy przypadkiem nie wyjechało się poza granice miasta. Jedyne o czym użytkownik musi pamiętać to to, aby rower zwrócić we właściwym miejscu – na stacji. Dodatkowo nowa technologie umożliwią, że rowery miejskie będzie można wypożyczać i oddawać na stacji bez wpinania ich do stojaka.

Fot. Nextbike / GZM

Największy w Polsce i trzeci największy w Europie system miejskich wypożyczalni rowerów ruszy wczesną wiosną przyszłego roku. Metrorower będzie częścią systemu Transport GZM. To pierwsze tego typu rozwiązanie w Polsce.

– Rower w GZM traktujemy jak równoprawny środek transportu – mówi Kazimierz Karolczak, przewodniczący zarządu GZM. – Nasze rowery mają te same barwy co autobusy i to nie jest przypadek. Nie traktujemy Metroroweru jako pojazdu rekreacyjnego, chociaż i w tej roli sprawdzi się doskonale. To równoprawny element zrównoważonego transportu miejskiego, obok tramwaju, autobusu i trolejbusu – dodaje Karolczak.

Metrorower jako element Transportu GZM pojawi się również w taryfie. To jak na razie jedyne tego typu rozwiązanie w Polsce. Każdy pasażer korzystający z biletu okresowego będzie mógł bezpłatnie korzystać z Metroroweru przez 30 minut dziennie.

– To idealne rozwiązanie na tak zwaną „ostatnią milę”– mówi Marcin Dworak, pełnomocnik GZM ds. nowej mobilności. – Rower może dowieźć nas do przystanku lub miejsca, do którego nie możemy, nie chcemy lub nie mamy czasu dojść pieszo – dodaje

Metrorower to największy system roweru miejskiego w Polsce i jeden z największych w Europie. W systemie pojawi się 7000 rowerów i prawie tysiąc stacji. Rowery pojawią się w 31 gminach GZM. Technicznie będą to rowery IV generacji, wyposażone w nadajnik GPS. Oznacza to że nie będzie potrzeby przypinania ich do stojaków, będzie można wypożyczać i oddawać rowery na stacji bez wpinania go do stojaka. To najnowszy model SmartBike 2.0, który jest lżejszy, bardziej zwinny, dynamiczny i wygodny niż dotychczasowe rowery.

Wykonawca systemu ma 4 miesiące od podpisania umowy na jego uruchomienie. Powiem wprost – jesteśmy niesamowicie dumni, zaszczyceni i szczęśliwi! Ten projekt stanowi kamień milowy, nie tylko umieszczając nasz wspólny system na mapie jako największy system rowerów miejskich w Polsce i trzeci największy w Europie, z imponującą liczbą 7000 rowerów, ale także umieszczając Polskę na czele innowacji w dziedzinie bike-sharingu na arenie międzynarodowej – mówi Tomasz Wojtkiewicz, CEO Nextbike.

– Nasze przedsięwzięcie jest znaczącym krokiem w kierunku przyszłości transportu miejskiego, z zobowiązaniem do co najmniej 5 lat pionierskiego projektu na obszarze 31 gmin Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej – dodaje Wojtkiewicz.

Kierunek GZM, Kierunek Integracja – trzy nieszablonowe mikrowyprawy, muzyczna podróż po krajach Unii Europejskiej i autobus Transport GZM w zupełnie nowej roli. Tak będziemy świętować w GZM 20-lecie Polski w Unii Europejskiej.

30 kwietnia to okazja do świętowania na katowickim rynku. W specjalnie wydzielonej strefie każdy może znaleźć coś dla siebie.

Miłośnicy zrównoważonego transportu i najmłodsi będą mogli poczuć się jak kierowca wielkiego autobusu, zobaczyć świat z perspektywy kabiny i dowiedzieć się, jak to jest prowadzić taki pojazd. Autobus, który będzie bohaterem święta, jest o tyle wyjątkowy, że został zakupiony dzięki środkom europejskim. Jest nim Solaris Urbino 12 IV generacji, z floty PKM Świerklaniec. Oczywiście w barwach Transport GZM.

W naszej strefie znajdzie się scena, a  na niej muzyczna podróż po Unii Europejskiej, w wykonaniu młodzieży GZM. Różne szkoły, różne pomysły, różne kraje. Francja, Hiszpania, Niemcy, Węgry …. i młodzi, fantastyczni ludzie, brawo dla nich.

Pieszo, rowerem lub tramwajem

Będzie to także wyjątkowa odsłona znanego już festiwalu mikrowycieczek, Kierunek GZM. Ze znajdującego się w strefie Przystanku GZM we wtorek wyruszą trzy mikrowyprawy:

• Katowicka moderna. Architektura na skalę nowoczesnej Europy – wycieczka rowerowa na Metrorowerze (rowery dostępne będą za darmo w strefie). Start wycieczki: godz. 15:00.
• Europejskie Katowice. Ciekawostki o powstaniu największych współczesnych inwestycji w Katowicach. Start wycieczki: godz. 17:00.
• Z Katowic po Nobla – opowieść o Marii Goepert-Mayer. Start wycieczki: godz. 17:00.

Zapisy na wycieczki przyjmuje mailowo katowickie Centrum Informacji Turystycznej: katowice@silesia.travel. Ilość miejsc jest ograniczona, więc polecamy się spieszyć z zapisami. Udział bezpłatny.

Ponadto 30 kwietnia i 1 maja na wybrane kursy linii tramwajowych nr 0 i 6, przejeżdżające przez katowicki rynek, wyjedzie specjalny, rocznicowy tramwaj. Pobierając specjalny kupon, można nim podróżować bezpłatnie.

Zapraszają: Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Śląski Urząd Wojewódzki i Urząd Miasta Katowice.

Kierunek Europa – muzyczna podróż po Europie w wykonaniu młodzieży z GZM

10:00 Otwarcie wydarzenia
[Marek Wójcik, Wojewoda Śląski, Kazimierz Karolczak, Przewodniczący Zarządu GZM, Marcin Krupa, Prezydent Miasta Katowice, Aleksandra Dyla, Śląska Kurator Oświaty]

10:15 Europa jest prosta. Kwadrans z Janem Olbrychtem, eurodeputowanym

10:30 Muzyczno-słowna opowieść o spotkaniu z Czechami
[Uniwersyteckie I Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Chorzowie]

11:00 Przedstawienie teatralne w języku niemieckim Spielst du mit mir? Na podstawie książki Beate Botor
[Szkoła Podstawowa nr 25 im. Juliusza Słowackiego w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 2 w Rudzie Śląskiej]

11:30 Teatralno-muzyczny happening Italia wczoraj i dziś, czyli jak to było, jak nas w Unii Europejskiej nie było i jak jest teraz
[III Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Dwujęzycznymi w Zabrzu]

12:00 Francuska muzyka. Utwory instrumentalne Happy Day in Paris i Festine
[III Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza w Katowicach]

12:30 Poznajemy Hiszpanię
[X Liceum Ogólnokształcące im. Ignacego Paderewskiego w Katowicach]

13:00 Przegląd węgierskich klasyków – m.in. Dziewczyna o perłowych włosach, Czardasz Vittorio Monti, taniec folkowy
[V Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Stanisława  Staszica w Sosnowcu]

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia jako jedyna w Polsce zbudowała swój system miejskich wypożyczalni rowerów jako równoważny element transportu publicznego

Metrorower Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, czyli miasta miast, odpowiedzialnego za integrację wymagających tego elementów funkcjonowania miast i gmin Śląska i Zagłębia – to największy w Polsce i trzeci w Europie system wypożyczalni miejskich rowerów. Na ulicach GZM pojawiło się już 1860 rowerów i 267 stacji. A niebawem będzie ich wielokrotnie więcej.

Nowy system jest już dostępny dla mieszkańców ośmiu miast: Katowic, Sosnowca, Tychów, Gliwic, Zabrza, Chorzowa, Siemianowic Śląskich i Czeladzi. Od 1 sierpnia żółte jednoślady pojawią się w kolejnych 24 gminach. Docelowo system obejmie 7 tysięcy rowerów i 924 stacje oraz będzie działał przez cały rok.

– Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia jest największą metropolią w tej części Europy. Jesteśmy swego rodzaju miastem miast, które z jednej strony pozwala miastom oraz gminom zachowywać swoją tożsamość, a przejmuje i organizuje te obszary życia miejskiego, gdzie granice wydają się zbędne, czyli na przykład transport. Założenia te idealnie realizuje Metrorower, który nie powinien mieć granic. Druga sprawa to pozycjonowanie roweru w systemie transportowym. W naszej koncepcji nowoczesnego miasta miast  jest on traktowany jako równorzędny element tego systemu – mówi Kazimierz Karolczak – przewodniczący zarządu GZM.

Z autobusu na rower

Metrorower jest elementem systemu Transport GZM, co jest jedynym tego typu rozwiązaniem w Polsce. Ma to swój wyraz symboliczny – rowery mają tę samą kolorystykę i oznakowanie, co autobusy. Ma to również swoje odzwierciedlenie w taryfie – każdy pasażer posiadający bilet średniookresowy lub długookresowy, od biletu dziennego do 180-dniowych, może bezpłatnie korzystać z rowerów przez 60 minut dziennie.

– Nie traktujemy Metroroweru jako pojazdu rekreacyjnego, chociaż i w tej roli sprawdzi się doskonale – mówi Marcin Dworak, pełnomocnik ds. nowej mobilności i rozwoju GZM. – To element zrównoważonego transportu miejskiego, obok pociągu, tramwaju, autobusu i trolejbusu. Do pokonania odcinka pięciu kilometrów – biorąc pod uwagę podróż od drzwi do drzwi – nie ma szybszego środka transportu niż rower. A przy korzystaniu z innych środków transportu, rower to świetny sposób na pokonanie „ostatniej mili” – dodaje Dworak.

Możliwość bezpłatnego korzystania z rowerów dotyczy również osób, które mają prawo do bezpłatnego korzystania z sieci Transport GZM, a więc młodzieży do 16 roku życia i seniorów. Aby z nich korzystać, prawo to musi być potwierdzone w systemie Transport GZM.

Pozostali użytkownicy za pierwsze pół godziny jazdy płacą złotówkę, a za godzinę 2,50 zł. Wraz z dłuższym czasem stawka za przejazd wzrasta. Aby nie płacić za przejazdy jednorazowe, możliwy jest zakup abonamentu rocznego, półrocznego lub miesięcznego.

Pierwsze statystyki

O tym, że mieszkańcy GZM chętnie korzystają z Metroroweru, świadczą statystyki z pierwszego miesiąca działania systemu. W okresie tym rowery wypożyczono 40 tysięcy razy. Konta w systemie założyło prawie 18 tysięcy osób. Średni czas pojedynczego przejazdu to 14 minut. Biorąc pod uwagę, że pierwszy miesiąc działania systemu obejmuje przełom lutego i marca, statystyki są optymistyczne.

Lekki, zwinny, nowoczesny

W sieci znajdziemy najnowszy model SmartBike 2.0, który jest lżejszy, bardziej zwinny, dynamiczny i wygodny, niż rowery dostępne w ramach dotychczasowych systemów. To pojazdy IV generacji, wyposażone w nadajnik GPS, dzięki czemu nie trzeba przypinać ich do stojaków, a system pozwala na swobodne przemieszczanie się pomiędzy gminami i pozostawienie roweru w innej miejscowości.

Rowery można wypożyczać z poziomu dedykowanej aplikacji Metrorower. Można w niej nie tylko łatwo zlokalizować najbliższą stację czy rower, ale również sprawdzić liczbę spalonych kalorii czy zmniejszony ślad węglowy. W przyszłości rowery będą również dostępne w aplikacji Transport GZM, z której mieszkańcy korzystają kupując bilety na autobus czy tramwaj.

Mapę, instruktaż oraz cennik można znaleźć tutaj: metrorower.transportgzm.pl.

Z biletem miesięcznym aż 5 w 1

Specjalne miejsce w taryfie Transport GZM zajmują bilety 30-dniowe. Każdy ich posiadacz może poruszać się po wybranym obszarze nie tylko autobusem, trolejbusem lub tramwajem. Oprócz tego, że ma do dyspozycji również Metrorower, od 1 marca tego roku może korzystać również z pociągów Kolei Śląskich i POLREGIO.

Nowe Metrobilety to większa elastyczność i duże ułatwienie w podróżowaniu po Metropolii. Teraz wystarczy jeden bilet, z którym możemy wybierać najszybsze dostępne połączenia i dogodne przesiadki. Pasażerowie nie muszą już analizować taryf różnych przewoźników.

Integracja systemu biletowego obejmie również Metrobilet 24 h, który uprawnia do nieograniczonych podróży, w ciągu 24 godzin od skasowania, po całej sieci komunikacji miejskiej Transport GZM oraz na wszystkich liniach kolejowych w obszarze GZM. To wygodna opcja dla osób, które przyjeżdżają do GZM na 1 dzień i chcą poruszać się różnymi środkami transportu, w tym rowerem.

Velostrady

Aby móc szybko, wygodnie i bezpiecznie poruszać się na rowerze, GZM, która ma charakter policentryczny, jest organizmem składającym się z wielu ośrodków miejskich, sąsiadujących ze sobą w odległościach pozwalających na przemieszczanie się rowerem, inwestuje również w Velostrady. To szybkie drogi rowerowe, w większości odseparowane od jezdni i ruchu samochodowego, często mające przebiegać po nieczynnych liniach kolei piaskowej.

– Założenie jest takie, aby Velostrady pełniły przede wszystkim funkcję transportową, a jej dopełnieniem może być rekreacja. Ich zadaniem jest zapewnienie możliwości bezpiecznego przejazdu w drodze do pracy, szkoły, czy na uczelnię. W ramach jednego miasta lub pomiędzy miastami – mówi Marcin Dworak.

Budowa pierwszych fragmentów już się rozpoczęła. Łącznie powstanie co najmniej 8 tras o długości ok. 120 km.

W stronę transportu przyszłości

Realizowane przez Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię inwestycje w transport rowerowy, a także transport kolejowy i komunikację miejską, wpisują się w cele planu zrównoważonej mobilności miejskiej, który jest strategicznym dokumentem transportowym w GZM. Plan zakłada realizację działań, które zachęcą mieszkańców do przesiadki z samochodów na bardziej zrównoważone formy transportu. Efektem ma być zmniejszenie ruchu samochodowego w miastach i gminach GZM oraz poprawa jakości życia mieszkańców.

Z taryfy Transport GZM znikają dotychczasowe bilety 30-dniowe i „kolorowe” Metrobilety. Wszystkie bilety 30-dniowe zmienią się w Metrobilety, a każdy Metrobilet daje możliwość podróżowania również Kolejami Śląskimi i POLREGIO. Do tego dochodzi uruchomiony kilka dni temu Metrorower, z którego posiadacze wszystkich biletów okresowych mogą korzystać bez dodatkowych opłat przez 60 minut dziennie. Autobusami, tramwajami, trolejbusami, koleją i Metrorowerami.

Kolejny etap integracji biletowej to efekt porozumienia zawartego w grudniu 2023 r., pomiędzy GZM, Województwem Śląskim, Kolejami Śląskimi i POLREGIO. Dzięki temu rozwiązaniu wszystkie podstawowe bilety 30-dniowe w sieci Transport GZM to teraz Metrobilety, które będą umożliwiały również korzystanie z pociągów. Pasażerowie w cenie biletu otrzymają dodatkowo możliwość podróżowania pociągami Kolei Śląskich i POLREGIO, na wybranym przez siebie obszarze.

– Dla pasażerów oznacza to większą elastyczność i duże ułatwienie w podróżowaniu po Metropolii. Wystarczy jeden bilet, z którym możemy wybierać najszybsze dostępne połączenia i dogodne przesiadki. Pasażerowie nie muszą już analizować taryf różnych przewoźników – wyjaśnia Kazimierz Karolczak, przewodniczący zarządu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.  

– Pilotaż pogłębionej integracji potrwa do końca roku. Mam nadzieję, że po jego zakończeniu uda nam się rozszerzyć integrację o kolejne bilety. Już teraz dziękuję władzom województwa i kolejowych spółek za otwartość i gotowość do rozmów – dodaje.

Więcej możliwości i połączeń. Zyskają mieszkańcy Katowic i innych miast

Oferta obejmie Metrobilet Miasto 30, czyli bilet 30-dniowy, ważny na terenie jednego miasta, dostępny w cenie 119 zł. Pasażerowie dodatkowo w cenie biletu zyskają możliwość korzystania z pociągów na terenie wybranego miasta. Cena tego biletu zmieni się o 10 zł, co jest spowodowanem.in. wzrostem cen energii i paliw.  Metrobilet Miasto 30 to lepsza oferta dla mieszkańców Katowic, którzy dotychczas płacili 159 zł za podobny bilet – Strefa Katowice, ale także dla mieszkańców miast, w których zlokalizowane są co najmniej dwie stacje kolejowe na obszarze GZM. Mowa chociażby o Gliwicach, Dąbrowie Górniczej czy Tychach.

Z Metrobiletem 2 Miasta 30 za 149 zł (czyli w takiej cenie, jak obecnie) możliwe będzie podróżowanie wszystkimi środkami transportu po dwóch wybranych i graniczących ze sobą miastach.

Nowy bilet obszarowy – taniej i elastyczniej

Dzięki Metrobiletowi Obszarowemu pasażerowie nie będą ograniczeni strefami, tak jak to było
w przypadku dotychczasowych „kolorowych” Metrobiletów. Bilet będzie umożliwiał podróżowanie po całej sieci komunikacji miejskiej Transport GZM oraz na obszarze od 3 do 6 graniczących ze sobą miast, obsługiwanych koleją. W praktyce oznacza to pełną dowolność w podróżowaniu wszystkimi autobusami, tramwajami i trolejbusami oraz pociągami, np. pomiędzy Chorzowem a Dąbrową Górniczą.

Dotychczasowi użytkownicy Metrobiletów „kolorowych” zyskają na zmianie ponad 30 złotych miesięcznie. Cena Metrobiletu Obszarowego wyniesie 189 zł.

Bilet po całej Metropolii z 299 na 249 zł

Osoby, które chcą korzystać ze wszystkich połączeń komunikacji miejskiej Transport GZM i ze wszystkich połączeń kolejowych oferowanych na obszarze Metropolii mogą kupić Metrobilet Sieć 30, który zastąpi Metrobilet Cała Metropolia. Poprzednik kosztował 299 zł. Bilet w nowej ofercie to koszt 249 zł, dzięki czemu pasażerowie oszczędzą miesięcznie 50 zł, a dodatkowo zyskają nowe połączenia organizowane przez POLREGIO – dotychczas oferowane były wyłącznie kursy pomiędzy Katowicami a Sławkowem.

– Obecność POLREGIO w porozumieniu z Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolią to nie tylko dołączenie do integracji transportowej, która jest dla mieszkańców regionu ułatwieniem w codziennym podróżowaniu – mówi Marcel Klinowski, wiceprezes spółki POLREGIO. – Wartością dodaną od spółki jest honorowanie wspólnego biletu również na odcinkach Katowice – Mysłowice, Gliwice – Rudziniec oraz Gliwice – Pyskowice, na których wcześniej Metrobilet w pociągach POLREGIO nie obowiązywał – dodaje.

Dodatkowo integracją objęty będzie również emitowany przez GZM bilet 24-godzinny, pod nową nazwą „Metrobilet 24 h”. Bilet będzie uprawniał do podróży po całej sieci komunikacji miejskiej Transport GZM oraz na wszystkich liniach kolejowych na obszarze GZM.

Metrobilety będą umożliwiać także przejazd pomiędzy Tarnowskimi Górami a Siewierzem, przez Międzynarodowy Port Lotniczy w Pyrzowicach.

Zmiany w taryfach

Nowe Metrobilety zastąpią dotychczasowe Metrobilety „kolorowe” i imienne bilety 30-dniowe Transport GZM. Analogiczne bilety miesięczne, pod nazwą „Taryfa Max Bilet”, będą dostępne również w Kolejach Śląskich. Pasażerowie będą mieli te same uprawnienia z wyjątkiem czasu obowiązywania – bilety emitowane przez Transport GZM będą 30-dniowe, a przez Koleje Śląskie – miesięczne. Zarówno Transport GZM, jak i Koleje Śląskie i POLREGIO, będą wzajemnie honorować uprawnienia do przejazdów ulgowych (w kolejach ulgi ustawowe, w komunikacji miejskiej zgodnie z Taryfą Transport GZM), z wyjątkiem uprawnień do przejazdów bezpłatnych.

Ponadto wycofane będą dotychczasowe Superbilety „kolorowe” oraz bilety liniowe Kolei Śląskich. Aby ujednolicić ofertę, wraz z wprowadzeniem nowej Taryfy MAX BILET, zostały zawieszone obecne bilety Kolei Śląskich: „Silesia 24”, „EuroSilesia24”, „Bilet Śląski” oraz bilety w ramach „Taryfy pomarańczowej”.

Ułatwienie na czas przebudowy

– Wspólna oferta trzech przewoźników ułatwi pasażerom Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii poruszanie się po regionie w trakcie przebudowy węzła katowickiego, która jest jedną z największych inwestycji w infrastrukturę kolejową w Polsce – mówi Patryk Świrski, prezes Kolei Śląskich.

– W GZM największe utrudnienia rozpoczną się w tym roku. Dzięki naszej współpracy niedogodności będą mniejsze, a możliwość skorzystania z jednego biletu pozwoli na większą elastyczność w poruszaniu się komunikacją publiczną – wyjaśnia Świrski.

Gdzie zaopatrzyć się w nowe Metrobilety?

Metrobilety 30-dniowe dostępne będą wyłącznie w systemie Transport GZM, w aplikacji mobilnej lub na karcie po zakupie w automatach biletowych, Punktach Obsługi Pasażera lub punktach sprzedaży. Ponadto, tak jak dotychczas, w aplikacjach mobilnych: Transport GZM, Mobilet, jakdojade, zbiletem.pl, mPay, SkyCash oraz w biletomatach, punktach sprzedaży i Punktach Obsługi Pasażera zaopatrzyć się będzie można w Metrobilet 24 h (w przypadku automatów biletowych, bilet jest dostępny zarówno w wersji papierowej, jak i elektronicznej).

W 2024 roku wydatki Metropolii mają wynieść ok. 2,3 mld zł. Najwięcej środków – ok. 1,85 mld zł zostanie przeznaczone na organizację transportu zbiorowego.

Budżet na 2024 rok został przyjęty przez Zgromadzenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Dochody w budżecie Metropolii GZM zaplanowano na poziomie 2,2 mld zł. Podstawowym elementem w tej strukturze jest ustawowy dochód własny, w którym największą część stanowi udział w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkujących obszar GZM, który obecnie wynosi 5,75 proc. Według prognoz do budżetu Metropolii ma z tego tytułu wpłynąć ok. 523 mln zł.

Po stronie dochodów w budżecie Metropolii uwzględniona jest również wysokość składki zmiennej, czyli środków wpłacanych przez gminy na realizację zadań związanych z obsługą komunikacji miejskiej. Wpływy z tego tytułu mają wynieść ok. 1 mld zł. Powiększą je również szacowane wpływy z tytułu świadczenia usług przewozowych, w tym m.in. ze sprzedaży biletów, które prognozowane są na poziomie ok. 248 mln zł.

Najwięcej Metropolia wyda na transport

Planowane wydatki z budżetu mają wynieść ok. 2,3 mld zł.

Największą pozycją w wydatkach Metropolii są koszty związane z funkcjonowaniem komunikacji miejskiej. W przyszłym roku wyniosą ok. 1,85 mld zł. W budżecie na ten cel na wydatki bieżące ma zostać przeznaczone ok. 1,73 mld zł a na majątkowe ok. 117 mln zł.

Wydatki bieżące są przede wszystkim związane z organizacją komunikacji pasażerskiej. To m.in. na przewozy autobusowe, tramwajowe i trolejbusowe oraz linie metropolitalne. Pieniądze z budżetu będą przeznaczone także na utrzymanie infrastruktury przystankowej, obsługę i rozwój systemów obsługujących komunikację pasażerską a także integrację pasażerską oraz system taryfowo biletowy.

Wśród wydatków inwestycyjnych należy wymienić m.in. zakup autobusów z napędem elektrycznym oraz wodorowym, wdrożenie i unowocześnienie systemów informatycznych wspierających system transportu. Należą do nich m.in. system Transport GZM oraz  SDIP, czyli System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej.

Dodatkowo zaplanowano środki na pomoc finansową dla Województwa Śląskiego na realizację kolejowych przewozów pasażerskich w Metropolii.

Organizacja komunikacji miejskiej

Pojazdy pod szyldem ZTM kursują w 57 gminach – 41 metropolitalnych oraz 16 spoza jej obszaru. Wydatki zostaną przeznaczone na przewozy autobusowe, tramwajowe i trolejbusowe. Pieniądze zostaną też przeznaczone na organizację linii metropolitalnych i przewozów do Międzynarodowego Portu Lotniczego „Katowice” w Pyrzowicach.

Wydatki na transport publiczny obejmą również ponad 23 mln zł, które Metropolia przekaże Województwu Śląskiemu na dofinansowanie ponad 80 kursów pociągów na swoim obszarze, m.in. w relacji Bytom-Gliwice, Katowice-Gliwice, Gliwice -Dąbrowa Górnicza Ząbkowice czy Tychy Lodowisko-Katowice.

Kolej Plus i wkład własny

W przyszłorocznym budżecie zaplanowano także niemal 9,5 mln zł na sfinansowanie części wkładu własnego dla inwestycji kolejowych, zgłoszonych w ramach rządowego Programu Kolej+. Z sześciu projektów z udziałem Metropolii zakwalifikowanych do realizacji, w czterech podpisano umowy z Wykonawcami dokumentacji projektowej. W dwóch pozostałych trwają procedury przetargowe.

Przypomnijmy, że Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia jest partnerem we wszystkich tych projektach oraz zapewniła tym samorządom łącznie 317 mln zł jako sfinansowanie wkładu własnego do realizowanych inwestycji.

Zeroemisyjny tabor

W przyszłorocznym budżecie zarezerwowano środki na realizację projektów związanych z elektromobilnością w komunikacji miejskiej, mowa o zakupie taboru zeroemisyjnego wraz z infrastrukturą ładowania. Pieniądze na ten cel Metropolia pozyskała z programu Zielony Transport Publiczny, realizowanego przez NFOŚiGW. Dzięki ich realizacji na drogi Metropolii do 2025 roku może wyjechać 77 autobusów elektrycznych oraz 8 wodorowych.

Pierwszy projekt Metropolii – „Zielony Transport GZM – edycja 1” zakłada  zakup 35 autobusów elektrycznych oraz infrastruktury do ładowania. W pierwszym półroczu 2024 Metropolia zamierza ogłosić przetarg na zakup taboru oraz infrastruktury ładowania.

W ramach drugiego projektu „Zielony Transport GZM – edycja 2” Metropolia zamierza zakupić 20 autobusów elektrycznych oraz ładowarki. Wniosek ten został pozytywne oceniony przez NFOŚiGW i teraz Metropolia oczekuje na zawarcie umowy o dofinansowanie.

Od września 2021 Metropolia równolegle realizuje trzeci projekt – „Hydrogen GZM” Pierwotnie zakładał on zakup 20 autobusów wodorowych. Kilka miesięcy temu Metropolia unieważniła przetarg na zakup tego typu paliwa, ze względu na znaczny wzrost cen.

Aktualnie GZM wnioskuje do NFOŚiGW o zmianę zakresu przedsięwzięcia. Zaktualizowany projekt zakłada zakup 8 autobusów napędzanych wodorem oraz 22 autobusów elektrycznych wraz z infrastrukturą ładowania. Ogłoszenie postępowania przetargowego dla projektu Hydrogen GZM planowane jest w pierwszym kwartale 2024 roku.

Pod znakiem inwestycji w velostrady

W 2024 roku planowane jest udzielenie pomocy finansowej gminom w formie dotacji celowej na kolejne etapy realizacji Metropolitalnej Sieci Tras Rowerowych. Mają być kontynuowane kolejne wykupy nieruchomości pod velostrady, ukończone mają zostać zlecone przez Sosnowiec i Tychy programy funkcjonalno-użytkowe. Dotacje mają być udzielane też w związku z planami ogłaszania przez gminy przetargów na dokumentacje projektowe. GZM ma również sfinansować budowę 4,4 km velostrady nr 6 pomiędzy dzielnicami Brynów i Giszowiec w Katowicach. Ten ostatni wydatek będzie najwyższy w zakresie metropolitalnych dróg rowerowych. Wg szacunków koszt zamówienia może  wynieść ok. 18 mln zł.

Jeżeli chodzi o zadania programu Metropolitalnej Sieci Tras Rowerowych realizowane bezpośrednio na zamówienie GZM ukończone zostaną prace nad  przygotowaniem dwóch koncepcji technicznych – Velostrady nr 1 w Katowicach oraz Velostrady nr 6 od katowickiego Giszowca do Mysłowic. Kolejnym krokiem będzie opracowanie dokumentacji projektowych dla tych odcinków. Metropolia pomoże również miastom w procesie wykupu nieruchomości oraz zamówi kolejne koncepcje techniczne – na odcinkach, na których nie realizowano jeszcze żadnej dokumentacji.

Metrorower

W przyszłym roku planowane jest uruchomienie systemu wypożyczalni rowerów „Metrorower”, który obejmie 31 gmin w Metropolii. Na wiosnę 2024 roku planowane jest uruchomienie pierwszych 1260 rowerów w  miastach, w których do tej pory działają podobne systemy. W kolejnej II fazie, która ma być zrealizowana w przyszłym roku, liczba rowerów wzrośnie do niemal 4800. Docelowo liczba ta wzrośnie do 7 tysięcy.

Łącznie w budżecie Metropolii na realizację projektu w 2024 roku zarezerwowano blisko 11,3 mln złotych.

Metropolia na rzecz ograniczania niskiej emisji

W budżecie zarezerwowano środki na realizację działań związanych z ograniczaniem niskiej emisji. Metropolia realizuje dwa programy w tym zakresie. Pierwszy o nazwie „ELENA” jest związany z przygotowaniem wraz z 15 gminami  dokumentacji pod inwestycje związane z poprawą efektywności energetycznej 148 budynków komunalnych wielorodzinnych.

Drugi program to STOP SMOG. Dzięki współpracy z 11 gminami, tj. Będzinem, Bieruniem, Bobrownikami, Bytomiem, Dąbrową Górniczą, Gierałtowicami, Katowicami, Mysłowicami, Sośnicowicami, Tychami i Zabrzem, wymiana źródeł ciepła oraz termomodernizacja obejmie 210 prywatnych domów jednorodzinnych, które należą do osób, których nie stać na takie inwestycje.

Fundusz Odporności

W budżecie na 2024 r. zarezerwowano niecałe 270 mln zł na wsparcie projektów inwestycyjnych realizowanych przez gminy członkowskie GZM w ramach Funduszu Odporności. Ma on na celu finansowe wsparcie dla projektów gmin o charakterze metropolitalnym.

Deficyt

W budżecie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii na 2024 rok zaplanowano deficyt budżetowy w wysokości ok. 160 mln zł. Jest to różnica pomiędzy planowanymi dochodami oraz wydatkami. Deficyt ten planuje się sfinansować w pełnej wysokości z przychodów zaplanowanych jako środki pochodzące z nadwyżki budżetowej z lat ubiegłych.

Zgromadzenie przyjęło także Wieloletnią Prognozę Finansową na lata 2024-2035. Jej podstawowym założeniem jest realne ujęcie strony dochodów, jak i wydatków Metropolii we wszystkich latach objętych prognozą. Zawiera ona 71 zadań na łączną kwotę ok. 26 mld zł.

Przydatne linki: 

Uchwały sesji Zgromadzenia

Foto: GZM

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia zaprasza na swoje żółte stoisko, którego tematem przewodnim w tym roku będzie mobilność miejska. Na stoisku zobaczycie najnowszy metropolitalny zakup – nowoczesny elektryczny autobus Solaris Urbino 12 IV generacji, z floty PKM Świerklaniec, w barwach Transport GZM. Zaprezentujemy też Metrorowery, które od wiosny zagoszczą na ulicach GZM. Nasz autobus będzie miejscem, w którym w kameralnej atmosferze odbędą się ciekawe spotkania i prelekcje. Będziemy rozmawiać między innymi o pracy kierowcy, który codziennie odpowiada za setki pasażerów, o rowerze jako elemencie systemu transportu czy o tym, jak dobrze korzystać z systemu komunikacji miejskiej.

Dla najmłodszych przygotowaliśmy mobilnościową grę planszową, w skali mikro i marko.

Zapraszamy również na prelekcje, które odbędą się w trzech festiwalowych lokalizacjach.

Autobus Transport GZM na stoisku Metropolii 

9 grudnia (sobota)

11:00-11.30 | Jak dobrze korzystać z transportu zbiorowego. Lucjan Dec, dyrektor Departamentu Komunikacji i Transportu

13:00-13:30 | GZM na dobrym torze. Metrokolej przyszłości. Wojciech Dinges, pełnomocnik GZM ds. transportu szynowego

10 grudnia (niedziela)

11:00-11:30 | Młodzi dorośli a mobilność w mieście. Team Climathon GZM

13:00-13:30 | Metrorower jako element systemu transportu miejskiego. Marcin Dworak, pełnomocnik GZM ds. nowej mobilności

11 grudnia (poniedziałek)

9:30-10:00 | Jak to jest być kierowcą autobusu miejskiego, odpowiadać za setki pasażerów dziennie i panować nad pojazdem ważącym 20 ton. PKM Świerklaniec
10:30-11:00 | Lekcja komunikacyjna dla najmłodszych. Paulina Wróbel, ZTM
12:00-12:30 | Na kole przez Metropolię. Metrorowerem przez GZM. Marcin Dworak, pełnomocnik GZM ds. nowej mobilności

Scena dziedzictwa przemysłowego i kulturowego

9 grudnia (sobota), 10:30-10:55

Wykład „Tarnowskie Góry – innowacje, które doceniło UNESCO” poprowadzą Grzegorz Rudnicki ze Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej oraz Łukasz Zych, rzecznik prasowy Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Na wykładzie dowiemy się między innymi w jaki sposób Tarnowskie Góry uratowały nasz region przed pandemią dżumy dlaczego w Tarnowskich Górach Barbórkę obchodzi się latem.

Scena EMNK Czytamy naturę 

10 grudnia (niedziela), 10:40-10:55

„Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia dla nauki”, czyli o tym, dlaczego lubimy naukę i w nią inwestujemy. Wykład poprowadzi Łukasz Łata, zastępca dyrektora Departamentu Rozwoju Społeczno-Gospodarczego i Współpracy w Urzędzie Metropolitalnym GZM. Opowie on, dlaczego wyznajemy zasadę, że „przez naukę do serca”?

KUPON NA PRZEJAZD BEZPŁATNĄ KOMUNIKACJĄ MIEJSKĄ

Do Pobrania TUTAJ