W samym sercu Dąbrowy Górniczej wznosi się monumentalny budynek, którego fasady zdobią bogato ornamentowane piaskowce, a przestronne hole wyłożone są najlepszymi marmurami. Ponadto wypełniają go sale z majolikowymi pokryciami ścian, boazeriami i zachwycającą sztukaterią. Tak, z pewnością ten obiekt zasługuje na miano pałacu.
Wpisany do rejestru zabytków Pałac Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej to budynek wyjątkowy na architektonicznej mapie Polski i niezwykle ważny w życiu kulturalnym, edukacyjnym i społecznym mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego. Pałac Kultury Zagłębia wspólnie z Muzeum Miejskim „Sztygarka” zapoczątkowały tworzenie wystaw, w kilku odsłonach, upamiętniających powstanie PKZ oraz ludzi związanych z tą instytucją zarówno na etapie budowy, jak i podczas jego funkcjonowania. Kuratorką, a zarazem autorką opracowania plastycznego jest Kamila Świerad z Galerii Sztuki Pałacu Kultury Zagłębia.
Oszałamiający widok wnętrza
Tegoroczna wystawa wielkoformatowa eksponowana w holu głównym przy Sali Teatralnej PKZ nosi tytuł „Pałac w detalu”, a jej otwarcie miało miejsce 7 lutego 2025. Wystawie towarzyszy okolicznościowa publikacja, a jej autorzy – Magdalena Cyankiewicz i Zbigniew Mirkowski z Muzeum Miejskiego „Sztygarka” oraz Irena Kontny i Ewa Caban z Instytutu im. Wojciecha Korfantego – przekonują, że ogólne i wzbudzające zachwyt wrażenie wizualne Pałacu Kultury Zagłębia osiągnięto poprzez przemyślany dobór wysokiej jakości detali.
Wnętrze Pałacu Kultury Zagłębia Fot. Justyna Staworzyńska-Lichosik
Wchodząc do wnętrza pałacu uderza nas oszałamiający widok wielobarwnych, mozaikowych, marmurowych posadzek, ścian, kolumn i schodów. Z pewnością użyto tu najpiękniejszych, dostępnych w ówczesnej Polsce materiałów kamiennych. Na posadzkach i schodach dominują tzw. marmury kieleckie, czyli wapienie z Bolechowic i Morawicy, których piękno podkreśla obecność licznych skamieniałości fauny morskiej.
Pojawia się także bardzo charakterystyczna zygmuntówka, określana potocznie „salcesonem” ze względu na podobieństwo do tego wyrobu, oraz stosowany już od średniowiecza czarny marmur dębnicki. W wielu miejscach, szczególnie na ścianach, występują najbardziej szlachetne, polskie marmury: Biała Marianna i – niezwykle fantazyjna – Zielona Marianna. Wszystkie te skalne materiały dekoracyjne możemy odnaleźć w wielu zamkach, pałacach i obiektach użytkowych, jednak tak duże i różnorodne ich nagromadzenie w jednym obiekcie sprawia, że Pałac Kultury Zagłębia pod tym względem jest unikatowy.
Widok na klatkę schodową z holu pierwszego piętra Fot. Marek Wesołowski
Dzieła Zbigniewa Rzepeckiego
Autorem pałacu był niezwykle ważny dla śląskiej i zagłębiowskiej architektury twórca, wywodzący się spośród przedwojennych absolwentów Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej. Zbigniew Rzepecki, bo o nim mowa, stworzył zarówno sam obiekt architektoniczny, jak i projekt bogatej materii wystroju wnętrza PKZ. Rzepecki był bowiem nie tylko architektem budowlanym, ale również architektem wnętrz, a także malarzem i grafikiem.
Zbigniew Rzepecki
Pałac Kultury Zagłębia jego autorstwa, wybudowany w Dąbrowie Górniczej w latach 1951–1958, postrzegany jest jako najwybitniejszy przykład materialnej i duchowej architektury socrealistycznej w regionie. Niemniej, będąc np. w Katowicach, z którymi architekt był związany od lat 30. XX wieku, podziwiać możemy jego wyróżniające się modernistyczną formą realizacje: Dom Powstańca Śląskiego z kinem „Zorza” przy ul. Matejki 3 (1936-37), Instytut Kształcenia Handlowego przy ul. Raciborskiej (1937) oraz Wojewódzkie Biuro Funduszu Pracy przy ul. Plebiscytowej 36 (1936–1938).
W okresie międzywojennym na terenie Zagłębia Zbigniew Rzepecki zaprojektował jedną z zawierciańskich szkół oraz budynek urzędu poczty – telegrafu, znajdującego się w Sosnowcu przy ul. 3 Maja. W okresie powojennym, który poprzedzał realizację socrealistycznego dąbrowskiego pałacu, pochodzi niezwykle ciekawy budynek dzisiejszego Energetycznego Centrum Kultury – Miejskiego Klubu im. Jana Kiepury w Sosnowcu przy ulicy Będzińskiej 65. Ów budynek Zbigniewa Rzepeckiego z lat 1947–1949 był gimnazjum i liceum energetycznym, a następnie Technikum Energetycznym. Wnętrze tego obiektu również zdobi szereg interesujących wykończeni i detali architektonicznych właściwych dla tzw. stylu Expo 1937.
Budynek poczty telegraficznej w Sosnowcu, ok. 1939, zdjęcie z kolekcji Andrzeja Kotuleckiego
Pałac Kultury Zagłębia oraz wystawa poświęcona detalom prezentuje całą mozaikę niezwykłego bogactwa wystroju, które wydaje się bardziej charakterystyczne właśnie dla pałacu, a nie dla obiektu, który miał pełnić funkcję domu kultury, jakim przecież jest PKZ.
Wystawę „Pałac w detalu” można oglądać w Pałacu Kultury Zagłębia (hol parter) do 16 marca 2025.
Źródło: UM Dąbrowa Górnicza
