W najbliższą niedzielę odbędą się wybory do Sejmu i Senatu RP. Aby ułatwić mieszkańcom Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii oddanie swojego głosu, tego dnia będzie można bezpłatnie podróżować autobusami, tramwajami i trolejbusami Transportu GZM.

– Niedziela będzie ważnym dniem, w którym zdecydujemy o tym, kto nas będzie reprezentował w parlamencie przez kolejne 4 lata – mówi Kazimierz Karolczak, przewodniczący zarządu GZM. – Chcemy maksymalnie ułatwić wszystkim mieszkańcom możliwość oddania swojego głosu w wyborach. Nie wszyscy mają komisje wyborcze pod nosem. W mniejszych gminach często są one znacznie oddalone od miejsca zamieszkania. Zdarza się także, że głosujemy tam, gdzie jesteśmy zameldowani, choć mieszkamy w zupełnie innym miejscu. Z myślą o tych wszystkich mieszkańcach, uruchomimy bezpłatny publiczny transport zbiorowy dniu wyborów – dodaje.

W celu odbycia bezpłatnej podróży w dniu 15 października nie będą potrzebne żadne zaświadczenia. Bezpłatna komunikacja obejmie wszystkie pojazdy jeżdżące pod szyldem Transport GZM na terenie 56 gmin woj. śląskiego.

W dniu wyborów parlamentarnych lokale wyborcze będą czynne między godziną 7:00 a 21:00.

Mobilność w mieście to główny temat tegorocznej edycji Climathonu, na którym będą się koncentrować jego uczestnicy. Rywalizacja odbędzie się 25 i 26 października. Już teraz każdy student w Polsce może zarejestrować swój udział. Specjalistyczne kierunki studiów nie są wymagane, trzeba mieć otwartą głowę i kreatywność.

Metropolitalny Climathon 2023 organizowany jest przez Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię oraz Fundację Fortis Pro Nobis pod auspicjami EIT Climate-KIC. Pierwsze tego typu wydarzenie miało miejsce w 2020 roku.

Uczestnicy wydarzeń w murach uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach będą rywalizować  ze sobą przez 24 godziny. Przy współpracy z zaproszonymi ekspertami wypacowują propozycje dla rozwiązań problemów, które są wiodącym tematem  edycji Climathonu.

„Kwestia mobilności w miastach wiąże się z wieloma problemami – do największych z nich należą w naszym regionie: bardzo duży udział samochodów w ruchu, duża presja na przestrzeń parkingową, nieefektywne planowanie przestrzenne oraz zagrożenie w ruchu drogowym”, wyliczają problemy organizatorzy.

Szansę na wygraną ma każdy kreatywny pomysł, który zaproponuje ciekawe i nowoczesne podejście do rozwiązywanych problemów. Na zwycięzców czekają nagrody pieniężne (pula nagród wynosi 18 000 zł) oraz nagrody rzeczowe.

W ubiegłorocznym Climathonie brało udział ponad 60 osób. Zwyciężyła grupa studentów Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Opracowali oni pomysł, w jaki sposób drugie i kolejne życia dać przedmiotom kupowanym co roku przez studentów wyjeżdżających i przyjeżdżających na Erasmusa.

Więcej informacji oraz zasady rejestracji: climathon

Sosnowiec i Dąbrowa Górnicza podpisały dziś z Górnośląsko- Zagłębiowską Metropolią umowę dotyczącą nieodpłatnego przekazania akcji Tramwajów Śląskich.

Obecnie spółka Tramwaje Śląskie należy do 12 miast wchodzących w skład GZM. W strukturze udziałów Sosnowiec jest właścicielem 11,55% akcji, Dąbrowa Górnicza – 3,80%. Najwięcej akcji mają Katowice – 47,05%.  Pozostałymi udziałowcami są Bytom, Chorzów, Czeladź, Gliwice, Mysłowice, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Świętochłowice oraz Zabrze.

Przejęcie przez Metropolię pierwszych udziałów Tramwajów Śląskich poprzedziła uchwała Zgromadzenia GZM z 13 września 2023 roku, wyrażająca zgodę na przystąpienie Metropolii do spółki Tramwaje Śląskie. Ma to się odbyć poprzez przekazanie udziałów gmin.

– Podpisując pierwsze umowy rozpoczynamy proces przejęcia od gmin udziałów Tramwajów Śląskich– mówi Kazimierz Karolczak, przewodniczący zarządu GZM.

– To przykład, że wspólnie potrafimy wypracować rozwiązania, które są kluczowe dla poprawy jakości życia w skali Metropolii. Dzięki osiągnięciu porozumienia w sprawie przekazania udziałów, Metropolia będzie mogła skuteczniej rozwijać i integrować sieć transportu oraz bezpośrednio współfinansować inwestycje w spółce – tłumaczy Karolczak.

Na mocy podpisanych dzisiaj umów Sosnowiec przekazał nieodpłatnie 1 730 999 akcji, Dąbrowa Górnicza – 570 000. Każda akcja ma wartość nominalną 10 zł.

– Najważniejszym zadaniem Metropolii jest transport publiczny – twierdzi Arkadiusz Chęciński, prezydent Sosnowca.

– Jeśli chcemy, by został scalonym to zwyczajnie musimy dać na to szanse Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Stąd obecność GZM w spółkach autobusowych. Teraz ten sam krok należy wykonać w tramwajach. Przekazanie akcji Metropolii pozwoli na lepszą integrację całego systemu transportowego – dodaje Chęciński.

Podstawą przystąpienia Metropolii do spółki Tramwaje Śląskie jest ustawa o związku metropolitalnym. Umożliwia ona gminom członkowskim przekazywanie akcji spółek realizujących zadania należących do kompetencji GZM.

23 września na ulice GZM wyjedzie nowa Metrolinia. M21 połączy Bytom z Rudą Śląską i Mikołowem. To ostatnia z 32-ch linii oznaczonych literą M, których zadaniem było zwiększenie dostępności oferty komunikacyjnej i usprawnienie podróży pasażerów.

W dni robocze w godzinach szczytu linia M21 kursować będzie co 30 minut. Poza szczytem oraz w weekendy – co 60 minut). Autobusy tej linii kursować będą od wczesnych godzin porannych do późnych godzin wieczornych.

Uruchomienie linii M21 zapewni szybkie połączenie Bytomia i Rudy Śląskiej, głównie dzielnic: Halemba, Wirek, Nowy Bytom, Chebzie i Godula, z Mikołowem, Tychami, Gierałtowicami i Gliwicami. Będzie to możliwe dzięki skoordynowaniu połączenia z linią M18 na przystanku Wygoda Skrzyżowanie.

Podsumowanie

– Uruchomienie ostatniej i tym samym – domknięcie sieci Metrolinii jest zwieńczeniem całego procesu, który podniósł jakość komunikacji publicznej w GZM  – mówi Grzegorz Kwitek, członek zarządu GZM. – Każda z Metrolinii niesie ze sobą wartość dodaną. Jej pojazdy kursują szybciej lub częściej niż wcześniejszej dostępne połączenia. Wiele M-ek jeździ zupełnie nowymi trasami, tworząc połączenia nigdy wcześniej nie dostępne – dodaje.

W ciągu 5 lat, w latach 2017 -2022, praca eksploatacyjna świadczona przez ZTM wzrosła o 27%. W dużej mierze, to zasługa Metrolinii – dodaje Kwitek.

Od maja 2021 roku, kiedy to powstało 6 pierwszych, uruchomiono ostatecznie 32 metrolinie. W dni robocze odbywają one ponad 2300 kursów, w weekendy – od 1300 do 1400. Autobusy z literą M w numerze dojeżdżają do wszystkich 41 gmin tworzących GZM. Najdłuższą Metrolinia jest linia M22 łącząca gminy powiatu bieruńsko-lędzińskiego z Katowicami. Najkrótszą M25 z Katowic do Czeladzi.

Zadaniem Metrolinii jest zwiększenie dostępności oferty komunikacyjnej do czasu uruchomienia Kolei Metropolitalnej.

Grafika: przebieg Metrolinii

W 2025 roku wrócą pociągi na trasę od Tarnowskich Gór do Katowic. PKP Polskie Linie Kolejowe przeprowadzają modernizację linii 131, która stanowi ważny element powstającej Kolei Metropolitalnej. W maju tego roku GZM, wspólnie z partnerami, przeprowadziła ankietę i spacery badawcze z udziałem mieszkańców, aby poznać ich opinie i jak najlepiej przystosować otoczenie przyszłych stacji do ich potrzeb. Wnioski zostały zawarte w raporcie.  

Remontowana linia kolejowa przebiega przez Chorzów, Bytom, Radzionków, gminę Świerklaniec i Tarnowskie Góry. Pociągi mają na niej kursować szybciej i częściej. Podróże będą wymagały przesiadek, więc ważne, aby tak przygotować rozkłady i infrastrukturę, aby były one wygodne.  

– Przeprowadziliśmy ankietę i 12 spacerów badawczych wokół przyszłych stacji Kolei Metropolitalnej – mówi Marcin Domański, zastępca dyrektora Departamentu Komunikacji i Transportu w Urzędzie Metropolitalnym GZM.  

– W spacerach uczestniczyły zróżnicowane wiekowo grupy mieszkańców. Badania dostarczyły nam wiedzę od bezpośrednich użytkowników tych przestrzeni, a także pozwoliły poznać charakter i tożsamość danych miejsc. Potwierdziły także metropolitalny charakter przesiadek, bo przykładowo na spacerze na bytomskim Karbiu pojawiła się spora grupa mieszkańców zabrzańskich dzielnic Rokitnica i Helenka – zaznacza Marcin Domański. 

Częścią badania była także ankieta internetowa, w której pytano o codzienne podróże, wyzwania z tym związane oraz o to, jak mają wyglądać i działać okolice stacji Kolei Metropolitalnej. Uzyskano 421 poprawnie wypełnionych ankiet, co pozwoliło dokładnie określić, jak poruszają się mieszkańcy między Tarnowskimi Górami i Katowicami oraz na jakie trudności najczęściej natrafiają. 

Źródło wiedzy dla urzędników i projektantów 

W efekcie powyższych działań powstał raport pn. „Jak otworzyć kolej na mieszkańców”, zawierający wnioski, szczegółowe analizy i rekomendacje dotyczące stacji kolejowych. Całość została zobrazowana zdjęciami satelitarnymi i ortofotomapami, jak również liczną dokumentacją zdjęciową. 

Docelowo dokument będzie jednym ze źródeł wiedzy – choć nie jedynym – dla urzędów i projektantów infrastruktury okołoprzystankowej, które w najbliższych latach realizowane będą m.in. z wykorzystaniem funduszy europejskich. 

Zadanie było realizowane wspólnie z Centrum Unijnych Projektów Transportowych (CUPT) i Spółdzielnią Socjalną FADO, w ramach pilotażu Komisji Europejskiej i OECD dotyczącym partycypacji społecznej. Celem pilotażu jest, aby wszelkie inwestycje z funduszy unijnych odpowiadały na potrzeby mieszkańców, a także zwiększały efektywność szkieletu kolejowego. 

Dokumenty do pobrania: 

1. Raport z projektu

2. Schematy stacji

3. Protokół z badania ankietowego

4. Protokół ze spacerów badawczych

28 września pożegnamy system ŚKUP. Znajdujące się w nim dane zostaną przeniesione do systemu Transport GZM. W związku z tym stopniowo, odpowiednio wcześniej, wyłączane będą kolejne funkcjonalności w dotychczasowym systemie.  

Przez cały czas pasażerowie będą mogli dokonywać wszystkich transakcji w nowym systemie – w aplikacji mobilnej i portalu Transport GZM, które zastępują system ŚKUP. Karty ŚKUP również pozostaną w tym czasie w użyciu, z wyłączeniem sytuacji wymienionych niżej.

Zamawianie nowych kart 

13 września wyłączona zostaje możliwość składania wniosków w Portalu Klienta i zamawiania nowych kart ŚKUP z wysyłką na adres. Jeśli data ważności twojej karty mija we wrześniu – możesz jej używać do końca miesiąca. Wydane wcześniej karty ŚKUP z dłuższym terminem zachowują ważność i mogą być używane jako identyfikator konta w nowym systemie. Nowe karty Transport GZM będą dostępne od 1 października w kioskach, automatach biletowych na przystankach i w Punktach Obsługi Pasażera.

22 września wyłączona zostanie również możliwość zamawiania nowych kart ŚKUP w Punktach Obsługi Pasażera i automatach biletowych.

Ograniczenia w dostępie do e-portmonetki

Po 22 września w systemie ŚKUP wstrzymana zostanie możliwość korzystania ze środków zgromadzonych w e-portmonetce. Jeśli planujesz zapłacić tymi środkami za bilety (np. za kończący się w międzyczasie bilet długookresowy) – zrób to przed tą datą. Do tego dnia możesz również dokonać zwrotu środków z e-portmonetki, co jest równoznaczne z zamknięciem konta.

Dostęp do środków w e-portmonetce zostanie odblokowany 1 października – będziesz mógł wtedy dokonać ich migracji na swoje konto w nowym systemie. Będzie to możliwe zarówno w portalu Transport GZM, jak i w Punkcie Obsługi Pasażera.

Kluczowe dni w procesie

27 września to ostatni dzień dokonywania transakcji w systemie ŚKUP. Będą one możliwe do wykonania gotówką, w kioskach i Punktach Obsługi Pasażera, oraz bezgotówkowo (kartą, szybkim przelewem) w portalu i aplikacji mobilnej ŚKUP.

28 września nastąpi wyłączenie działania systemu ŚKUP. Wcześniej zapisane na kartach ŚKUP bilety długookresowe będą ważne i widoczne dla kontrolera w czasie ewentualnej kontroli. Od tego dnia nie skorzystasz z zapisanych na karcie biletów jednorazowych, średniookresowych i pakietowych.

Żadne bilety ani środki pieniężne z systemu ŚKUP nie „przepadną”. Będzie można z nich korzystać w systemie Transport GZM.

Dla całego procesu najważniejsze jest, aby założyć konto w nowym systemie Transport GZM. W październiku użytkownicy systemu Transport GZM uzyskają możliwość zmigrowania danych ze swoich kart ŚKUP.

Za utrudnienia – przepraszamy 

– Zamykanie starego uruchamianie nowego systemu, przy zachowaniu ciągłości procesów, to trudny i złożony proces – mówi Adam Krakowczyk, Dyrektor Departamentu Informatyki w Urzędzie Metropolitalnym GZM. – Jeszcze nikt w Polsce nie dokonywał migracji systemu transportowego o takiej skali.  Aby zapewnić przeniesienie kompletu danych niezbędne jest wcześniejsze wyłączenie niektórych funkcjonalności. Za wszelkie utrudnienia z nią związane przepraszamy i prosimy o wyrozumiałość – dodaje.

Aby dowiedzieć się więcej, albo rozwiązać napotkane trudności, skontaktuj się z infolinią ZTM: 800 16 30 30. Wszelkie informacje dostępne będą również na portalu transportgzm.pl i na naszych profilach w mediach społecznościowych.

Więcej informacji o nowym systemie na transportgzm.pl

Początek roku szkolnego przyniósł rekordy sprzedaży biletów elektronicznych ZTM w aplikacjach zewnętrznych. Rekord padł 8 września, kiedy to sprzedano dokładnie 59 886 biletów – najwięcej w historii. Niewiele mniej, bo ponad 58 367 biletów, sprzedano kilka dni wcześniej – 4 września.

– Widzimy, że pasażerowie cenią sobie możliwość zakupu biletów poprzez aplikacje. Dlatego niebawem uruchomimy pełną wersję aplikacji Transport GZM, w której już teraz można kupić wszystkie bilety dostępne w taryfie ZTM. Dotycz to również biletów okresowych, których nie ma w aplikacjach zewnętrznych – mówi Kazimierz Karolczak – przewodniczący zarządu GZM.

Zmiana sposobu zakupu biletów elektronicznych na skanowanie kodów QR lub ręczne wpisywanie kodu nie wpłynęła na ilość sprzedawanych biletów. A być może – wręcz przeciwnie – przyczyniła się do wzrostu.

Dzięki takiemu rozwiązaniu możliwe jest zablokowanie na czas kontroli w danym pojeździe możliwości sprzedaży biletów poprzez aplikacje. – Pozwala to wyeliminować sytuacje, w których nieuczciwi pasażerowie kupują bilety w aplikacjach dopiero w trakcie kontroli – mówi Łukasz Zych, rzecznik prasowy GZM. – A to oznacza uszczelnienie systemu i większe wpływy z biletów – dodaje.

Popularność biletów elektronicznych wynika również z atrakcyjnej ceny. Koszt ich zakupu w przypadku biletów jednorazowych jest niższy niż biletów papierowych. Za bilet 20-minutowy, zamiast 4,60 zł, w aplikacjach mobilnych zapłacimy 4 zł.

GZM zakończyła postępowanie na uruchomienie systemu Roweru Metropolitalnego. Jego wykonawcą będzie spółka Nextbike GZM, która jako jedyna złożyła ofertę w postępowaniu.

Umowa, zawarta na 5 lat, obejmować będzie nie tylko uruchomienie, ale również zarządzanie i eksploatację systemu.

– To będzie jedna z największych sieci miejskich wypożyczalni rowerów w Europie – mówi Kazimierz Karolczak, przewodniczący zarządu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. – Cieszę się, że po trwającym ponad 3 lata postępowaniu, udało nam się je zakończyć. Jeszcze kilka miesięcy i na naszych ulicach pojawią się pierwsze rowery.

Do dyspozycji użytkowników udostępnionych zostanie 7000 rowerów i 924 stacje ich wypożyczania. Pojawią się one w 31 gminach tworzących GZM. Będą to rowery IV generacji. Ich wypożyczenie i zostawienie na stacji nie będzie się wiązało z wpięciem i wypięciem ze stojaka. Każdy rower będzie wyposażony w nadajnik GPS.

Integracja z Transportem GZM

– Rower Metropolitalny odegra istotną rolę w systemie zrównoważonej mobilności miejskiej – mówi Grzegorz Kwitek, członek zarządu GZM. – Traktujemy rower jako pełnoprawny środek transportu. Stacje wypożyczalni zostaną zlokalizowane również w węzłach przesiadkowych systemu transportu metropolitalnego – dodaje.

Docelowo, system zostanie zintegrowany z systemem płatności komunikacji miejskiej. Rowery będzie można wypożyczać przez cały rok. System pozwoli na przemieszczanie się pomiędzy gminami i pozostawienie roweru w innej miejscowości.

Wdrożenie systemu w trzech fazach

Z uwagi na skalę działania wynikającą z dużego obszaru i dużej liczby rowerów, system będzie wdrażany etapowo.

W I fazie udostępnionych zostanie 1260 rowerów w 7 miastach, w których do tej pory działają podobne systemy, a więc w Katowicach, Sosnowcu, Gliwicach, Zabrzu, Tychach, Czeladzi i Siemianowicach Śląskich. I Faza zostanie uruchomiona w ciągu 4 miesięcy od podpisania umowy.

W II fazie, uruchomionej w ciągu 12 miesięcy od podpisania umowy, liczba rowerów wzrośnie do niemal 4800. Rowery pojawią się wówczas w kolejnych miastach: w Bytomiu, Rudzie Śląskiej, Dąbrowie Górniczej, Chorzowie, Mysłowicach, Piekarach Śląskich i Świętochłowicach.

W ostatniej, trzeciej fazie wdrażania systemu liczba rowerów osiągnie docelowe 7 tysięcy. W ciągu 22 miesięcy od podpisania umowy rowery pojawią się w pozostałych miastach i gminach, które przystąpiły do projektu: Będzinie, Bieruniu, Chełmie Śląskim, Gierałtowicach, Knurowie, Łaziskach Górnych, Mikołowie, Pyskowicach, Radzionkowie,  Rudzińcu, Siewierzu, Sławkowie, Świerklańcu, Tarnowskich Górach, Wojkowicach, Wyrach i Zbrosławicach.

Aplikacja ułatwiająca zakup biletów z oferty ZTM jest już dostępna w sklepach Google Play i App Store. GZM zachęca do jej przetestowania i podzielenia się uwagami.

– To swego rodzaju prapremiera. Sierpień będzie miesiącem do zapoznania się z działaniem aplikacji. Będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi związane z jej działaniem. Aplikacja nie posiada jeszcze wszystkich planowanych funkcjonalności, będą one sukcesywnie dodawane, ale nawet w udostępnionym zakresie niezwykle ułatwi naszym mieszkańcom codzienne podróże – wyjaśnia Jacek Brzezinka, członek zarządu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Dzięki aplikacji założenie konta w systemie Transport GZM będzie możliwe bez wizyty w Punkcie Obsługi Pasażera i oczekiwania na wyrobienie karty jak w systemie ŚKUP. Zakupione bilety dostępne są od razu, nie trzeba czekać na ich zakodowanie.

Aplikacja Transport GZM to jedyna aplikacja w której można kupić wszystkie bilety z taryfy, także bilety długookresowe, na 30, 90 i 180 dni, Metrobilety oraz bilety pakietowe.

Zakup biletów jednorazowych (na 20, 40 i 90 minut) w aplikacji jest możliwy wyłącznie po zeskanowaniu kodu QR znajdującego się w pojeździe. W każdym z pojazdów znajduje się od 6 do 12 kodów, w zależności od wielkości pojazdu, które można szybko zeskanować nawet ze znacznej odległości. Wkrótce zeskanowanie kodu QR przy zakupie biletów będzie konieczne również w zewnętrznych aplikacjach.

Aplikacja umożliwia również planowanie podróży dzięki dostępnym rozkładom jazdy i wygodnemu planerowi.

– Wdrażanie nowego systemu to proces. Nadszedł moment, w którym możemy włączyć w ten proces pasażerów. Zachęcamy do zapoznania się z aplikacją i przesyłania uwag dotyczących jej działania na adres ux@metropoliagzm.pl – dodaje Brzezinka.

Prosto i wygodnie

Dzięki aplikacji założenie konta w systemie Transport GZM zajmuje nie więcej niż 3 minuty. Wizyta w Punkcie Obsługi Pasażera (POP), ani oczekiwanie na kartę, tak jak to było w przypadku Śląskiej Karty Usług Publicznych (ŚKUP), nie będzie konieczne. Możliwy jest import danych z systemu ŚKUP oraz założenie konta w systemie od zera.

Wizyta w POP nie będzie również konieczna w celu zakodowania ulg, można je samodzielnie przypisać do konta (w aplikacji mobilnej albo na portalu). Wystarczy przy pierwszej kontroli okazać dokument uprawniający do ulgi, wówczas zostanie ona potwierdzona i przy kolejnych podróżach nie będzie konieczności posiadania przy sobie dokumentu uprawniającego do ulgi. W dalszym ciągu można to zrobić w Punkcie Obsługi Pasażera, ale nie jest to obligatoryjne, wystarczy potwierdzenie przez kontrolera w pojeździe.

Dwa rodzaje kont

Aby korzystać z systemu Transport GZM należy założyć konto (Indywidualne Konto Użytkownika-IKU), imienne lub anonimowe. Konto anonimowe pozwoli tylko na zakup wybranych biletów (biletów na okaziciela), konto imienne pozwoli na korzystanie z pełnej funkcjonalności systemu, zakup dowolnego biletu z taryfy, zapisanie ulgi w systemie, podróż bez konieczności okazywania dokumentów podczas kontroli biletów (po potwierdzeniu ulgi podczas pierwszej kontroli).

Podróż Start/Stop – jesienią

Kolejne funkcjonalności pojawią się w aplikacji w kolejnych wydaniach. Jesienią uruchomiona zostanie opcja Podróż Start/Stop, w ramach której dostępne będą bilety 5-cio, 10-cio i 15-tominutowe, 30 minutowa bezpłatna pauza na przesiadkę i optymalizacja przejazdów. Na koniec dnia system przenalizuje wszystkie przejazdy Start/Stop i dobierze najkorzystniejszy finansowo dla pasażera przedział czasowy. Dodatkowo niezależnie od liczby przejazdów Start/Stop w trakcie dnia system naliczy opłatę nie wyższą niż równowartość ceny biletu dziennego (12zł).

Docelowo system Transport GZM zastąpi Śląską Kartę Usług Publicznych. Pasażerowie przyzwyczajeni do używania, zamiast aplikacji, plastikowych kart, będą mogli dalej posługiwać się starymi kartami ŚKUP również w nowym systemie. System Transport GZM będzie posiadał również swoje własne karty. Będą one dostępne w kolejnych etapach wdrożenia systemu.