Właśnie trwa Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021. Jest przeprowadzany od 1 kwietnia do 30 września br. Ma on charakter nie tylko powszechny i ogólnokrajowy, ale i obowiązkowy. Stanowić będzie podstawowe źródło wiedzy o ludności Polski w obecnym czasie.
Czym jest spis powszechny?
Spis powszechny to badanie realizowane zwykle co 10 lat, na terenie całej Polski. Jego celem jest pozyskanie możliwie pełnej i przekrojowej informacji o stanie i strukturze demograficznej, społeczno-zawodowej i ekonomicznej, wszystkich mieszkańców Polski. Badaniem są bowiem objęci nie tylko Polacy, ale i cudzoziemcy, a także obywatele polscy mieszkający za granicą, osoby fizyczne o stałym lub tymczasowym adresie zamieszkania, jak i nieposiadające takiego miejsca.
Spisy realizowane są zgodnie z zaleceniami i standardami międzynarodowymi, przyjętymi przez UE i ONZ. Zapewnia to tak ważne w statystyce dwie cechy danych: ciągłość i porównywalność – z danymi krajowymi z lat poprzednich, jak i z danym z zagranicy.
Co ciekawe, spis to nie tylko ankietowa lista pytań do wypełnienia. To przedsięwzięcie prawnie usankcjonowane ustawą z dnia 9 sierpnia 2019 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021, które powinno spełnić 3 warunki: wspomniana już powszechność (czyli ma obejmować całą ludność zamieszkującą dane terytorium), a także jednoczesność (czyli musi być przeprowadzony w wyznaczonym czasie) i imienność (czyli każda spisywana osoba podaje swoje imię i nazwisko). Dodatkowo w Polsce stosowane są też dwie zasady: periodyczności, co oznacza, że spisy odbywają się co 10 lat (zgodnie zaleceniami ONZ) i bezpośredniości (tj. osoba spisywana sama udziela odpowiedzi na pytania, a jedynie w wyjątkowych sytuacjach mogą zrobić to jej domownicy).
Od spisu do opisu, czyli praktyczne zastosowanie statystki
W ramach zainaugurowania i promowania tego ważnego społecznie wydarzenia, Urząd Statystyczny w Katowicach zorganizował 31 marca br. konferencję „Narodowy spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021 – znaczenie i zastosowanie danych statystycznych”. Wzięli w niej udział przedstawiciele samorządu, administracji rządowej i środowisk naukowych oraz Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM), którą reprezentowała Danuta Kamińska, wiceprzewodnicząca Zarządu. Wypowiadając się w imieniu jedynego – jak dotąd – prawnie ustanowionego związku metropolitalnego w Polsce, GZM wskazywała na znaczenie statystki dla charakteryzowania obszaru metropolitalnego oraz monitorowania zjawisk i procesów w nim zachodzących. Podkreśliła przy tym dwie kwestie.
Pierwsza z nich to ograniczenie w dostępności danych. Wiele z nich jest agregowanych na poziomie powiatu i województwa, np. te, które dotyczą działalności badawczo-rozwojowej, szkolnictwa wyższego, kultury, dróg publicznych, stanu zdrowia ludności. Tym samym dane – potencjalnie interesujące i istotne z punktu widzenia obszaru metropolitalnego – nie mają w pełni zastosowania. Odnosząc się natomiast do aktualności danych, to niektóre z nich bywają publikowane z relatywnie dużym opóźnieniem. Wpływa to niekorzystnie na bieżące monitorowanie procesów i reagowanie na zachodzące trendy.
Drugą problematyczną kwestią jest brak formalnie usankcjonowanych obszarów metropolitalnych w Polsce, innych niż GZM. Wyznaczane są z reguły przez różne podmioty w sposób dość dowolny, co sprawia trudność w ich jednoznacznym opisywaniu i zidentyfikowaniu liczby gmin wchodzących w ich skład. Uniemożliwia to prowadzenie analiz porównawczych pomiędzy poszczególnymi obszarami.
Statystyczne potrzeby GZM
Górnośląsko- Zagłębiowska Metropolia od samego początku współpracuje z GUS, a zwłaszcza z Urzędem Statystycznym w Katowicach. Współpraca ta zaowocowała m.in. utworzeniem w Banku Danych Lokalnych osobnego poziomu agregowania danych statystycznych, dedykowanego obszarowi GZM. To odrębna funkcja pozwalająca na automatyczny wybór danych (tych dostępnych na poziomie gminy) dla obszaru całej GZM. Przyczyniło się to do znacznego usprawnienia procesu pozyskiwania danych dla obszaru metropolitalnego, eliminując konieczność każdorazowego wyboru poszczególnych 41 gmin członkowskich.
To dobry zwiastun zmian. Wciąż jednak pozostaje sporo do usprawnienia i dostosowania. GZM jest przykładem ogniskującym wspomniane już problemy dostępności i porównywalności danych. To obszar obejmujący różne formy jednostek samorządu terytorialnego – nie tylko gminy, ale także powiaty lub ich części. Stanowi to istotne utrudnienie w pozyskiwaniu danych, ograniczając je jedynie do danych dostępnych na poziomie gmin. Nie ma też zestandaryzowanego sposobu porównywania obszarów metropolitalnych, ani też nie są oficjalnie wyznaczone ich granice (poza usankcjonowanym ustawowo GZM). Pomimo tych problemów podejmowane są wysiłki w stworzeniu miarodajnego zestawu danych i wskaźników służących do opisu GZM oraz do jej spozycjonowania na tle innych podobnych obszarów. Tworzy to dzisiejszy obraz GZM, a zarazem płaszczyznę do odniesień na przyszłość. Jest to właśnie możliwe dzięki powszechnej dostępności i różnorodności danych statystycznych, zbieranych cyklicznie, w sposób możliwe ujednolicony oraz prezentowych zgodnie z zasadą adekwatności, która jest warunkiem prowadzenia wszelkich porównań.
Wpływowa rola statystki
Spisy powszechne mają w Polsce długą tradycję. Po raz pierwszy wykonano spis w 1921 r., a ostatni miał miejsce w 2011 r. O ważności spisu świadczy m.in. fakt, iż ujęty jest on w ustawie o statystyce publicznej, a udział w nim jest obowiązkowy.
Dane statystyczne mają duży wpływ na różne dziedziny życia społeczno-gospodarczego i procesy zarządzania danym obszarem. Powiedzieć można, że są „wpływową siłą”, wspierającą diagnozowanie stanu, wskazywanie zachodzących trendów, a wreszcie: wyznaczanie kierunków podejmowania decyzji. Jest to właśnie możliwe dzięki dokładnym, rzetelnym i wiarygodnym danym. Dlatego też m.in. ważne jest podjęcie osobistego wysiłku i udział w trwającym spisie powszechnym.
Praktyczne wskazówki
Podstawową metodą jest tzw. samospis czyli spis internetowy, dostępny pod adresem: spis.gov.pl poprzez interaktywny formularz. Można go wypełnić w ciągu 14 dni od daty pierwszego zalogowania się w systemie. Przewidziano jednak metody uzupełniające, takie jak spis telefoniczny lub bezpośrednio przy pomocy rachmistrza spisowego. Mimo wielu pytań, cały proces spisywania danych zajmuje ok. kilkunastu minut. Zatem wejdź na spis.gov.pl i spisz się!
Przydatne linki
Narodowy Spis Powszechny (online)
Bank Danych Lokalnych
Metropolia GZM: Otwarte dane
Metropolitalne Obserwatorium Społeczno- Ekonomiczne